spido

Beste Pjotr, Het hangt er van af bij welke frequentie een dometweeter moet inzetten, om het werk van de bas/middentoner over te nemen. En natuurlijk ook van zijn eigenresonantie (de demping en de frequentie daarvan). In het geval van de DT-254, bijvoorbeeld, heeft de toepassing zoals ik die schetste nog nooit tot praktische problemen (zoals jij die schetste) geleid: ook niet bij haast oorverdovende, langdurige (popmuziek!) belasting. En hij wordt zo al vele jaren op deze wijze gebruikt, en in heel veel luidsprekers. De tweeter komt in die systemen pas in actie zo'n drie octaven boven zijn eigenresonantiefrequentie, wat voldoende bescherming biedt. Zie http://www.monacor.de/en/products/speaker-technology/hifi-tweeters/dt-254/ Voor foil-tweeters wordt een vergelijkbare praktijk gevolgd, alleen bij (nog) hogere wisselfrequentie. Ook daar treden geen praktische problemen op.

Beste Pjotr, Als het om bas/middentoners zou gaan die boven hun optimale weergavebereik, in het stadium van natuurlijke rolloff, hinderlijk gaan opbreken - met pieken en dalen als gevolg - of sterk gaan bundelen, was er aan die kant van het systeem een met behulp van filtering vrijwel onoplosbaar probleem. Althans: een probleem dat niet oplosbaar was zonder ernstige fasevervorming te veroorzaken. En als het om tweeters zou gaan die naar het laag toe aan ernstige (Q) eigenresonantie zouden lijden bij een betrekkelijk hoge frequentie, zou er aan die kant een probleem kunnen zijn. Maar ten aanzien van de luidsprekers die jij kennelijk bedoelt, komen de problemen aan geen van beide kanten voor. Je opmerking klopt dus, ook in dit geval, van geen kant...

Ja, raar hè? Net alsof ze denken dat perfect goed genoeg is...

Mooi, Tubejack! Van dat héle, héle mooie, weetjewel? (Spido is een Leakfreak...)

De OM10 kun je zien als een soort groeidiamant: wanneer je iets beter wilt en het kunt betalen - en de naald, cantilever en ophang/dempingskraagje inmiddels toch ook al wat zijn verouderd - kun je de body voorzien van een betere naaldunit. OM20, of zelfs OM30. In één van mijn meest geliefde draaitafels (Telefunken S600 met Ortofon AS212 arm) gebruik ik momenteel een Ortofon "Arkiv" (Concorde-type) element met OM30 naaldunit. Klinkt heel prima! (Wat nou, MC?) En tast uitstekend af.

Beste Pjotr, schreef ik zojuist nog. Dwing me nu toch niet dat te moeten herzien, alsjeblieft.

Beste Pjotr, Welke aanleiding heb jij om te veronderstellen dat ik de werking van het gehoor niet ken? Ik wilde geen kritiek leveren op jouw eerdere bijdrage die daar betrekking op had, omdat een discussie over de werking van het gehoor m.i. geen nuttige bijdrage zou vormen aan wat hier ter bespreking voorligt: "speakers die uitblinken in homogeniteit dynamiek en mooi laag". Maar nu hiertoe getergd, wijs ik je op het volgende: In jouw bijdrage #714 stelde je: Dit is niet juist: de trilhaartjes (in de tekening: de haarcellen op het basaalmembraan in het slakkenhuis / cochlea) zijn niet amplitudegevoelig, anders dan dat zij wèl of niét een elektrische impuls doorgeven aan de gehoorzenuw. Een "digitale" alles-of-niets reactie, dus. Het aantal trilhaartjes dat gezamenlijk een impuls doorgeeft bepaalt de waarneming van de amplitude. Een aardige beschrijving van de werking en de selectiviteit ten aanzien van lagere en hogere frequenties vind je in http://www.axxion.be/pdf/Geluid05.pdf Wat fasereinheid is, werd je al vele keren uitgelegd: het verbaast me dat je dat nu nog steeds niet weet, want je lijkt toch niet uitgesproken dom te zijn. Welnu, nogmaals, maar zeer kort samengevat: fasereinheid betekent dat het geluid vrij is van fasevervorming. Fasevervorming is frequentie-afhankelijke vertraging (bijvoorbeeld als gevolg van filters), waardoor er faseveranderingen ontstaan tussen grondtonen en hogere harmonischen in muziekklanken. Fasevervorming kan leiden tot niet-lineairiteit en kleuring. Maar om die kleuring te kunnen vaststellen, moet je wel goede trilhaartjes hebben!

Beste Pjotr, Het meten van groepslooptijd m.b.v. enkelvoudige pulsen is bij luidsprekers volslagen irrelevant. Bij luidsprekers gaat het om het verwerken van frequenties, en binnen ons onderwerp: om het verwerken van complexe signalen zonder aantasting van de fasestructuur. Dus testen wij luidsprekers met testsignalen die een bekende, controleerbare, herhaalbare fasestructuur hebben. Alleen dan kun je de invloeden van capaciteiten en inducties (zowel van de wisselfilters als van o.m. de spreekspoelen en luchtmassa's) op de fasehuishouding van complexe signalen nagaan. Met behulp van m.n. blokgolven kun je bijvoorbeeld nagaan in hoeverre je de elektrische fase moet manipuleren om de akoestische fase te optimaliseren. Fasevervorming is alle aantasting van het muzieksignaal door fasefouten. Een muzieksignaal kan worden geschreven als een enkele lijn (curve), die de resultante is van een groot aantal simultane pulsen (frequenties) die elkaar versterken of verzwakken. Zo'n lijn brengt de beweging van het microfoonmembraan in beeld (bij opname), maar ook de beweging van de spreekspoel van een breedbandluidspreker of hoofdtelefoon (bij weergave). Bij verandering van de fase van bijvoorbeeld boventonen t.o.v. grondtonen, verandert het resulterende muzieksignaal en dus ook de geregistreerde lijn (curve). Overigens is het begrip "fasevervorming" (phase distortion) al lang bekend. Helmholz stelde nog in 1895 dat het oor bij complexe signalen alleen de amplitude en frequentie van de samenstellende componenten vaststelde, maar niet hun relatieve fase (faseverhouding). Volgens hem zou dus de klankkleur van een geluid alleen afhangen van de amplitude (luidheid) van de grondtoon en de harmonischen daarvan, en niet van hun relatieve posities in de tijd. (Ik meen dat jij deze opvatting ook nog huldigt.) De eerste aanwijzing dat Helmholtz zich had vergist kwam in de dertiger jaren van de 20e eeuw, toen men ontdekte dat frequentie-afhankelijke vertraging (frequency dependent delay), oftewel fasevervorming, niet alleen de stemmen heel anders deed klinken, maar spraak zelfs onverstaanbaar kon maken bij de nieuwe lange-afstands telefoongesprekken. Met fasecorrectors werd dit probleem opgelost. Voor informatie over de in de jaren 60 & 70 experimenteel vastgestelde drempels en de kwantificering van fasevervorming verwijs ik naar de volgende literatuur: E. Baekgaard "Loudspeakers, the Missing Link", AES, Londen, mrt '75; B. Bauer "Audibility of Phase Distortion", Wireless World, mrt. '74; V. Hansen & E.R. Madson "On Aural Phase Detection", AES 22-1 ('74); R.C. Heyser "Loudspeaker Phase Characteristics and Time Delay Distortion", AES 17-1&2 ('69); S. Ishii & K. Takahashi "Design of a Linear-Phase Multi-Way System", AES (okt./nov. '75); H. Moller "Loudspeaker Phase Measurements, Transient Response and Audible Quality", Bruel & Kjaer Appl. Notes 15-090.

Wie met een Pluto arm speelt, dient zich te verstaan met Aalt Jouk van den Hul. Want een Pluto arm is altijd het resultaat van spontane intuïtie. Gefundeerde spontane intuïtie, weliswaar, maar toch... Eddy Driessen maakt mooie armen. Maar hij weet zelf niet hóe mooi. Aalt Jouk moet altijd maar weer zien daar de juiste complianties & dempingen bij te maken. Een standaard Denon element met een Pluto arm: dat móet wel een mismatch zijn. Tenzij je héél erge mazzel hebt.

Beste Pjotr, Ter informatie: http://users.tpg.com.au/users/ldbutler/Waveforms.htm https://sites.google.com/site/zevaudio/turt/square-waves-and-phase Zeer leerzame bijdragen, voor sommigen hear hier!

Beste Ravon, Klopt! Ik meende dat jij Eikona's had, maar je hebt dus dat oudere type... dat nòg minder laag levert! (Nou ja, wat is nu eigenlijk minder dan eigenlijk niets?) http://documents.jordan-usa.com/JX92S.pdf Als jij met die Jordannetjes 0,1 Hz, 1 Hz en 10 Hz hebt weergegeven, dan heb je het ravonmogelijke gepresteerd! Overigens zouden die Jordans mooie luidsprekers zijn voor weergave van het hele vocale bereik in een minimum-fase meerwegsysteem, als - ze een veel hoger rendement hadden; - ze veel zwaarder belastbaar waren; - ze in hun (te) hoge bereik niet zo akelig zouden opbreken. Mooie speakertjes, overigens. Maar nogal duur, hè?

Beste Ravon, Heb jij je Jordan breedbandertjes blokgolven met grondfrequenties van 0,1 Hz, 1 Hz en 10 Hz laten weergeven? Die beginnen toch pas iets weer te geven boven 40 Hz? http://www.ejjordan.co.uk/drivers/ Welke versterker gebruikte jij daarvoor? En heb jij die weergave opgenomen via een microfoon? Welke microfoon was dat dan? (Ja sorry hoor, ik ben nu eenmaal meer geïnteresseerd in de praktijk dan in de theorie...)

Dank je wel, Pjotr! Dat zal ik zeker doen ook. In de praktijk werken blokgolven namelijk heel goed, en daar gaat het mij om. Als ze niet opgebouwd zijn uit sinussen, dan doen ze toch heel goed alsòf... Want wisselfilters verdelen hun - volgens jou kennelijk niet bestaande - harmonischen keurig over de diverse units voor lage, midden en hoge tonen. En spectrum analyzers bevestigen keurig hun - volgens jou kennelijk niet bestaande - opbouw uit grondtoon en oneven harmonischen. Blokgolven stellen me in staat om de fasereinheid van luidsprekers in het vocale gebied te beoordelen en zo nodig te verbeteren. Die werkwijze heeft mijn inzicht in luidsprekersystemen sterk vergroot: met name waar het de onwenselijkheid betreft om te wisselen in het vocale bereik.

John Mayall & The Bluesbreakers! En héél erg hard! (Mijn lieve moedertje - haar ziel rust reeds lange tijd in den Heere - klaagt daar nu niet meer over.) Met Peter Green, die later Fleetwood Mac zou oprichten. Die invallen moest voor Eric Clapton... maar die eigenlijk creatiever en meer drijvend was, in de band. Wij spelen natuurlijk weer mee, met flink wat distortion op de gain, op het tail-element. Lekker fel. En met de Bigsby tremolo voor het Echte Jammerwerk. We zijn weer jòng... heerlijk! Heel eventjes maar, helaas.

Beste Threshold, Laat jij je, net als Ravon, misleiden door de uiterlijke vorm - de contour - van de blokgolf? Verwar jij blokgolven nu ook al met pulstreintjes? In werkelijkheid wordt een blokgolf gevormd door een heleboel sinussen bij elkaar, en die worden via een luidspreker ook allemaal verklankt. Als die luidspreker dat kàn, tenminste. En vanzelfsprekend wordt vóór het weergeven van de blokgolf het generator-signaal versterkt door een audio-vermogensversterker. Ik kan me niet herinneren dat Jean Baptiste Joseph Fourier (1768 - 1830) ooit iets over blokgolven heeft geschreven. En al zeker niet dat de harmonischen elkaar zouden uitdoven. Hoe kom je bij jouw bewering? Jean-Baptiste Joseph Fourier

Beste Ravon, De laagste frequentie die mijn toongenerator (TG100) kan opwekken, is 1 Hz. En de hoogste is 100.000 Hz. Bij elke frequentie kan ik kiezen uit sinus, blokgolf of zaagtand. De generator is dus specifiek voor audio geschikt. Ook mijn dubbelstraals oscilloscoop (Trio CS-1562) is voor audio goed te gebruiken, met zijn bereik van (AC) 2 Hz tot 10 MHz (< -3dB). Heel oud spul allemaal, maar nog goed bruikbaar: als je weet wat je wil, en als je wil wat nodig en verantwoord is. Ik ga mijn basluidsprekers niet belasten met supra-sonische en sub-sonische frequenties die zij toch niet kunnen verklanken, die geen audioversterker kan versterken, die geen microfoon kan oppikken, en die alleen maar tot schade zouden kunnen leiden. Vanuit de praktijk kan ik dus geen antwoord geven op je vragen ten aanzien van door luidsprekers verklankte blokgolven met een grondfrequentie van 0,1 Hz, 1 Hz, en 10 Hz. En ik ga het ook niet voor je uitproberen. Bij 20 Hz en 50 Hz kom je dichter in de buurt van het voor blokgolfmetingen relevante gebied, maar hier kunnen bij akoestische weergave gemakkelijk akoestische problemen (door ruimteresonanties, of bijvoorbeeld door aanstoten van de microfoon) optreden. Blokgolfmetingen kan men gebruiken om de fasereinheid van de weergave van een luidsprekersysteem na te gaan, en dat is vooral van belang in het vocale bereik: het frequentiebereik van de menselijke stem, m.n. van gezongen vocalen (klinkers). Geruis (medeklinkers: sibilanten, plosieven, fricatieven, dentalen) hebben geen duidelijke fasestructuur en bevatten frequenties die boven het relevante frequentiegebied uitstijgen. Omdat bij een grondfrequentie van 100 Hz een blokgolf goede informatie verschaft over de fasereinheid tot ca. 4000 Hz (veertig keer de grondfrequentie), is feitelijk die éne blokgolfmeting al voldoende voor het vocale bereik. Om de fasereinheid van de samenwerking met de hogetonenluidspreker na te gaan, kan nog een tweede meting met een blokgolf met een grondfrequentie van 200 à 250 Hz worden gedaan. Meer is niet nodig. Meer doen wij dus ook niet. Vanzelfsprekend zal de grondfrequentie van zo'n blokgolf voornamelijk door de basluidspreker worden weergegeven, terwijl de hogere oneven harmonischen voornamelijk door de middentoner worden verklankt en de hoogste zelfs door de tweeter. In een normaal (hogere orde) driewegsysteem treden rond de overnamefrequentie van woofer en middentoner fasetegenstellingen op die worden veroorzaakt door het wisselfilter. Tweewegsystemen gebruiken één unit (of meer units, die als één unit samenwerken) om de grondfrequentie plus een aantal oneven harmonischen weer te geven, en hebben over het algemeen een betere fasereinheid in het vocale bereik.

Beste Ravon, Het heeft weinig zin om luidsprekersystemen blokgolven aan te bieden met grondfrequenties die buiten het normale werkterrein van de basluidspreker vallen. Want het gaat ons bij uitstek om de fasereinheid in het vocale bereik. Spectrum analyses van de weergegeven blokgolven tonen de aanwezigheid van die hogere oneven harmonischen probleemloos aan. De "fluitende klank" (Wikipedia) laat die aanwezigheid ook horen. Als die hogere harmonischen er niet waren, klonk de blokgolf gewoon als de (sinusvormige) grondtoon.

Beste TL200, Nou, dat is ook een voorbeeld van selectief lezen, hoor! Wikipedia stelt heel duidelijk Vanzelfsprekend is de stijlheid van de flanken van een door een luidspreker(systeem) weergegeven blokgolf afhankelijk van de stijg- en daalsnelheid van de (hogetonen)luidspreker. Maar de horizontale delen ervan geven de fasereinheid van luidsprekersystemen aan. En juist daarvan willen veel technici liever niet weten hoe beroerd die er uitzien... Je kunt zulke vervormingen zien op https://sites.google.com/site/zevaudio/turt/square-waves-and-phase Laat je verwijzen naar http://www.mathworks.nl/products/matlab/examples.html?file=/products/demos/shipping/matlab/xfourier.html Je zult daar de naam Fourier tegenkomen: een Franse wiskundige die leefde van 1768 tot 1830, dus vèr voor de tijd van luidsprekers en blokgolven. Wiskundigen gebruiken echter nog steeds graag zijn signaalanalyse en -transformatie, die ondermeer inhoudt dat Interessant is het vervolg: http://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Fourier Fourier-analyse is prachtig, zolang je die wiskundige waarheid maar niet verwart met de weerbarstigheid van de werkelijkheid.

Beste Ravon, Kijk, dáár zit jouw vergissing! Gedurende de fase waarin de conus maximaal naar voren of naar achteren is gegaan om de grondtoon ("fundamental") van de blokgolf weer te geven, worden door de conus de hogere harmonischen van de grondfrequentie afgegeven. De conus staat dan niet echt stil, maar maakt zeer snelle, kleine bewegingen om die hogere frequenties (3rd, 5th, 7th, 9th harmonic enz.) weer te geven . Nogmaals: die oneven harmonischen kun je eenvoudig met een spectrum analyse aantonen. Wikipedia heeft gewoon gelijk.

Beste Wol, Step response is niet gerelateerd aan frequentie of fase(verschil of -verschuiving), maar aan (één) puls. http://en.wikipedia.org/wiki/Step_response Wat de technische gegevens van de genoemde units betreft, verwijs ik naar http://www.visaton.de/de/high_end/mt_kalotten/dsm50ffl_8.html en http://www.visaton.de/de/high_end/ht_baendchen/mht12_8.html Step resonse is daar niet bij, maar wel decay spectra. En spreidingsdiagrammen. Die zijn een stuk relevanter, want gerelateerd aan frequentie en amplitude. Kun je bijvoorbeeld ook iets zien van de na-ijling en de eigenresonantie. Hoe gering die zijn, met name! P.S. Waar vind ik nu de blokgolfweergave van de Manger? Die had je me toch beloofd?

Beste TL200, Nou... niemand houdt je tegen, hoor! Beste Wol, De 5 cm titanium dome / foil tweeter combinatie van de SS30 (vierweg) heeft een veel betere step response dan de Manger, in hun gezamenlijk werkingsgebied. Beste Ravon, Lees de beschrijving in Wikipedia en begrijp nu eindelijk eens het verschil tussen blokgolven en pulsen! http://nl.wikipedia.org/wiki/Blokgolf Dat de omschrijving "opgebouwd uit een grondfrequentie en een in principe onbeperkt aantal oneven hogere harmonischen" juist is, blijkt uit spectrum analyse van het blokgolfsignaal.

Beste Ravon, Als het om een puls gaat... já! Maar als het om een blokgolf gaat... néé! Een blokgolf toont aan of een apparaat grondfrequenties en hun harmonische boventonen in de juiste fase opneemt, versterkt of weergeeft. Fasereinheid is van belang in ieder stadium van elke harmonisch samengestelde muziektoon. Beste TL200, Ja, maar die blokfluit kan alleen goed worden opgenomen, versterkt en weergegeven door apparatuur die geen problemen heeft met blokgolven...

Beste Wol, Waar heb je het dan wel over?

Beste Wol, Faseverschil = tijdsverschil (Fasevervorming = vertraging, afhankelijk van de frequentie.) Fasevervorming leidt tot kleuring: instrumenten krijgen een ander klankkarakter doordat de grondfrequenties en de harmonische boventonen niet meer in fase worden weergegeven. Wat dat met "contouren" te maken heeft, is mij echter een raadsel. Overigens kan DSP best goed werken: dat hoorde ik bij Bruno Putzeys. Ondanks al die dure elektronica klonk het toch heel aardig...

Beste Ravon, Jij verwart kennelijk nog steeds (complex samengestelde) blokgolven met (enkelvoudige) wisselstroompulsen. http://nl.wikipedia.org/wiki/Blokgolf