spido

Is het goed mogelijk om de naalddruk te meten, als je een SPU gebruikt op een TD124 met gietijzeren plateau? Ik kan me voorstellen dat het met de mat er àf en met het Ortofon balansje direct op het gietijzer wel gaat... en ik kan me daarbij ook voorstellen dat de optimale instelling dan niet helemaal klopt met wat de streepjes op het armgewicht aangeven.

Beste Seed7, Slappe kasten slurpen energie, die eigenlijk nodig is om het audiosignaal zo goed mogelijk weer te geven. Vaklui hebben het dan over verliezen. Beschouw de luidsprekerkast als de voortzetting, of uitbreiding, van de basdriver. Welnu, een wooferchassis moet stevig en stijf zijn. Bij goede woofers worden chassis gebruikt van gespoten aluminium, die - mede door de vormen van de poten - heel rigide zijn, maar toch licht, en een goede inwendige trillingsdemping hebben. Bij minder goede woofers zien we geperste & gestanste chassis van plaatstaal, die niet zo rigide zijn, zwaarder zijn, en vrijwel geen inwendige trillingsdemping bezitten. (Bovendien hebben ze nadelen t.o.v. het magnetisch veld.) Een zeer stijve kast is voor de geluidsweergave net zo belangrijk als bijvoorbeeld smalle, hard-opgepompte banden voor een racefiets. Op slappe, brede banden kun je natuurlijk óók fietsen... maar niet zo snel, doordat de veel energie verloren gaat in het voortdurend deformeren van die slappe "sloffen".

Beste Hans, Vergeet jij niet dat de achterkant van een dipool net zo veel energie afstraalt als de voorzijde? En dat de welving van het membraan daar tegenovergesteld is? En dat er muren zijn, die de output vanaf de achterzijde weerkaatsen? (Hoek van inval = hoek van uitval.) En dat hierdoor - met name bij hoeken van de kamers en via erkers (d.z. horizontaal min of meer parabolen reflectoren) gemakkelijk secundaire, tertiaire (en wellicht nog meer) virtuele geluidsbronnen kunnen ontstaan?

Beste Martijn, Als mij nog enkele werkzame dagen in dit trillende tranendal worden gegund, zal ik mijn op-sterven-na-dode Goede Kennis (want ik zelf bestá helemaal niet, helaas) ertoe aansporen om nog een paar luidsprekers te maken met behuizingen van cellenbeton, die qua formaat, unitbezetting en filtering overeenkomen met bestaande types met 30 mm dik spekstenen en 18 mm dik multiplex behuizingen. Destijds was het wel duidelijk: de precisie (en dan met name - en tot veler verbazing! - juist in de verwerking van middenfrequenties!) was bij speksteen opvallend beter dan zelfs bij eerstekwaliteits en goed (bitumineus) gedempt berkenmultiplex. De combinatie van stijfheid met (inwendige) demping lijkt voor panelen toch wel essentieel te zijn, voor het hele spectrum van de audiofrequenties. En ach, het is toch alles slechts laagfrequent, hè, waar we 't nu over hebben...? Vooral ten aanzien van de krachtigste harmonischen in het vocale & instrumentale gebied: de éérsten (die vaak ook als de láátsten doortrillen...) Overigens verbaast mij de nadruk die door sommigen wordt gelegd op de mechanische trillingsoverdacht (vanaf het chassis van m.n de woofer naar de behuizing), want die treedt in de praktijk vrijwel niet op. En remedies die hiervoor soms worden gezocht (vooral in de advertising van sommige firma's), leidden tot slappe, weke constructies met akoestische lekken en doppler vervorming (door eigentrillingen van de drivers en hun platforms) bij hogere audiofrequenties. Overigens denk ik dat binnen luidsprekerbehuizingen alleen sprake kan zijn van een "geluidsniveau", wanneer in die behuizing voldoende ruimte (afstand) is voor tenminste een halve golflengte van de te verwerken, d.i. door het woofermembraan naar achteren afgestraalde, frequentie (vertraging door dempingsmateriaal verdisconteerd). En dat "geluid" (i.t.t. die "drukverschillen") kan/kunnen absoluut niet worden gedempt binnen de gegeven omvang: daartoe dient een pomphuis ook niet! Verder is er alleen sprake van drukverschillen direct aan de wanden, dunkt me. Jouw pleidooi voor separate behuizingen voor laag, midden en hoog, is theoretisch juist. Althans: niet ònjuist. Echter... In de jaren '70/'80 werden deze ideeën reeds gerealiseerd bij luidsprekers als de B&W 801 en de KEF RR105 (beide destijds verkrijgbaar in diverse uitvoeringen). Toch werden zulke theoretisch correcte systemen - na de gebruikelijke feestelijke introductie door de hifi-pers - door vele muzikaal ervaren & getrainde luisteraars vaak als "incoherent", "wazig", en "vervormd klinkend" verworpen. (Dat kàn natuurlijk ook wel door de hogere-orde filtering met notch damping / Acoustic Butterworth / fase-vervorming zijn gekomen... Hoewel velen, tè velen, wellicht - zelfs op dit eerbiedwaardig forum - menen dat fasefouten niet hoorbaar kùnnen zijn... Maar andere - en zelfs m.i. bétere - verklaringen zijn ook mogelijk. Waarom ook niet?) Hoe dan ook... ze zijn er (stomweg?) niet meer, die luidsprekers met gescheiden behuizingen voor laag, midden en hoog.

Ja, er er leiden ook meerdere wegen tot slechte luidsprekers. Daarom zijn er ook zo verschrikkelijk véél van.

Beste Seed7, Zou het mogelijk zijn te voorkómen* dat, zoals jij zegt "de energie (de sterke luchtbewegingen bij het membraan, de grote luchtdrukverschillen bij de wanden) van de speaker bij de kastwanden komt"? (Zowel binnen in de kast als - wat velen veronachtzamen - aan de buitenzijden, waar de drukverschillen net zo groot zijn?) Het lijkt mij juist dat het essentieel is dat dit wèl gebeurt en dat de kastwanden die energie onkreukbaar moeten weerstaan: zonder zelf hinderlijk te gaan trillen, en vooral zonder hinderlijk ná te trillen. * Het enige dat ik mij zou kunnen voorstellen, is een vrijwel eindeloze serie buigslappe voorzetwanden aan beide zijden van de kastpanelen, die alle energie absorberen voordat zij de panelen bereiken. Zou zoiets te bouwen zijn? En indien ja, zou er dan nog sprake zijn van enig rendement in het basgebied? En van demping van de eigenresonantie van de driver?

Beste Kappa & Hans, Uit jullie reacties meen ik te mogen opmaken dat een luidsprekerbehuizing naar jullie opvatting zwaar zou moeten zijn en dat de wanden uit massief materiaal c.q. uit een sandwich van massieve materialen zouden moeten bestaan. Of een groot gewicht an sich een voordeel is, betwijfel ik. Stijve panelen zijn in de praktijk vaak zwaar, maar hoeven dat niet per se te zijn. Veel massa betekent ook veel "volharding in zijn beweging", dus vertraagde resonantie. Grote stijfheid bij laag gewicht zou een voordeel kunnen zijn. Zoals Ravon terecht opmerkte, dient de PUR-vulling in sandwich-constructies ertoe de buigsterkte van de panelen te vergroten. Je zult toch niet ontkennen dat met sandwich-materiaal een enorme buigsterkte kan worden bereikt, in verhouding tot het gewicht? Zo is cellenbeton ook opmerkelijk stijf en onbuigzaam. Van cellenbeton is bekend dat het een heel goede inwendige demping heeft: waarschijnlijk nog beter dan zachte natuurlijke steensoorten zoals leisteen en speksteen. Het wordt in de bouw dan ook veel toegepast voor tussenmuren met een gunstige geluiddemping.

Maar natúúrlijk trilt alles! De vraag is echter: hóe veert het betreffende spul? Hoe èrg? Bij welke voorkeursfrequentie(s)? En hoe lang blijft het nátrillen, als het in eigentrilling is gebracht?

Velen hinken bij het concept "sandwichplaat" op twee gedachten: dient de middenlaag voor stijfheid, of voor demping? Als stijfheid het doel is, ligt het voor de hand een harde, stijve, drukvaste, dichte (en daardoor in verhouding zware) soort polystyreenschuim met heel kleine cellen te kiezen: XPS blauwplaat, zoals Roofmate, Floormate, Styrofoam. http://www.online-bouwmaterialen.nl/isolatiemateriaal/xps-blauwplaat.html Wie kiest voor vergroting van de inwendige demping, opteert daarentegen voor zacht, licht purplaat met grote cellen, zoals vaak als verpakkingsmateriaal of als decoratieve plafondtegels wordt toegepast. Van die inwendige demping mag men met purplaat echter niet veel verwachten. Een laag schuimrubber zou daartoe veel effectiever zijn. Het lijkt me echter niet juist de panelen toe te staan energie aan het audiosignaal te onttrekken om "op eigen houtje" te gaan vibreren, om vervolgens die vibratie weer te dempen. Beter zou het zijn, m.i., om die vibratie zoveel mogelijk te voorkomen. De kast zou een eindeloos stijf, onvervormbaar pomphuis moeten zijn. Daarom lijkt het me beter om in de richting van harde skins met daartussen een harde vulling te denken. De vraag dringt zich echter op, of eenvoudig cellenbeton niet nagenoeg dezelfde stijfheid (bij oppervlakbelasting) zou opleveren als zulke sandwichplaat. Wat het al dan niet muzikale "klinken" van houten luidsprekerkasten betreft: daar heeft men eind jaren vijftig bij de ontwikkeling van de Leak Sandwich en de BBC monitoren (LS3/1 en opvolgers) veel onderzoek naar gedaan. Men koos voor vrij dunne (12 mm) houten (multiplex) wanden met aan de binnenzijden een even dikke laag in bitumen gedrenkt vilt. Het resultaat hiervan was geen onvervormbaar pomphuis - dat ideaal was niet te bereiken - maar "een bel... met een barst er in". Lees hierover meer in http://www.harbeth.co.uk/usergroup/showthread.php?351-BBC-style-thin-wall-cabinets-Why-so-special Ook interessant is de recensie van de "Capriccio Continuo" luidsprekers, met sandwich basluidsprekermembranen en - voor dit topic interessant - behuizingen van kunststof ("high-density polymer"). Hierin wordt een aardig kort (maar natuurlijk onvolledig) overzichtje gegeven van meer dan een halve eeuw geworstel van vernuftelingen om luidsprekers te verbeteren. http://www.6moons.com/audioreviews/capriccio/1.html

Graag zou ik jullie ervaringen vernemen met alternatieve materialen voor luidsprekerbehuizingen. Als conventioneel materiaal beschouw ik houtvezelplaten, als dan niet gelakt of gefineerd, zoals spaanplaat en MDF. Deze materialen schieten m.i. voornamelijk tekort op het gebied van stijfheid. Multiplex is veel stijver, en is vooral daardoor m.i. veel geschikter materiaal. Het wordt niet zelden voor professionele luidsprekerkasten gebruikt: mede omdat het tegen een stootje kan. Voor echt beton en kunststofspecie-beton zijn mallen nodig, die alleen lonend zijn bij serie-productie. Bovendien moet van beton worden gezegd dat de inwendige demping niet groot is: het vereist nogal wat bitumen om het rustig te krijgen. En bouwsels van beton zijn al gauw zwaar, ja zéér zwaar. Ik heb zelf ervaring met speksteen, dat als materiaal voor luidsprekerkasten een aantal grote voordelen biedt: een enorme stijfheid, bij een gunstige inwendige demping. Maar zulk materiaal heeft ook nadelen: het is kostbaar (en wordt ook nog eens steeds duurder!), vergeleken met houtplaat is het lastig te bewerken, en het is - net als beton - loodzwaar. Daarom vraag ik mij af, of bijvoorbeeld cellenbeton (ook wel gasbeton genoemd) een geschikt materiaal zou zijn. Het materiaal - bekend onder merknamen als Durox, Ytong en Porit) is heel stijf, heeft een heel grote inwendige trillingsdemping, is relatief licht en kost weinig. Het belangrijkste nadeel lijkt de plaatdikte te zijn - minimaal 50 mm - waardoor de behuizingen wat groter zullen uitvallen bij hetzelfde inwendige volume. Dat het materiaal relatief (in vergelijking met speksteen en beton, met name!) licht is, lijkt een nadeel te zijn. Maar daar zou men zich in kunnen vergissen: hoe minder massa, immers, hoe minder volharding in de eigen beweging (= hoe minder na-trilling). Een ander alternatief zou gevormd kunnen worden door sandwich platen (staalplaat-PUR-staalplaat, bijv. SAB W 40.1150). Zulk materiaal is zeer stijf bij een relatief laag gewicht. Maar de afwerking van randen en hoeken (met alu-profielen?) zou wellicht een voor de huiskamer te zakelijk karakter krijgen. Als jullie ervaringen hebben met zulke (of nog andere) materialen, hoor ik daar graag van!

De informatie die Martin Logan verstrekt is onvolledig: de afstraalhoek is immers gerelateerd aan de frequentie. Naarmate de frequentie stijgt, wordt de afstraalhoek (m.n. de horizontale) kleiner. Dat is bij elke luidspreker het geval, maar de ML "bundelt" het hoog wel heel sterk: zowel naar voren als naar achteren toe.

Beste Jongensdroom, "Twee behoorlijk dure CD-spelers"? Ik zou zeggen: "twee ònbehoorlijk dure CD-spelers!" Ik herinner mij hoe ik toch wat teleurgesteld werd door mijn eerste CD-speler - een Philips bovenlader - in het begin van de jaren '80. De bijgeleverde demo-CD klonk nogal overdreven, maar sommige klassieke CD's - zoals de Symfonie Fantastique door Zubin Mehta c.s. - klonken weliswaar uitstekend, doch niet béter dan mijn platenspeler. "Betaal je daar nou zo veel geld voor?", vroeg ik me af. Want CD-spelers kostten toen nog een vermogen. Maar het effect van muziek die vanuit volkomen stilte opklinkt, de afwezigheid van tikken en knisperen, geen naaldvervuiling, geen plaatslijtage, geen aftastproblemen bij excessieve muziekuitbarstingen aan het eind van de plaat, vooral... CD heeft toch wel een aantal belangrijke voordelen, hoor. Overigens gebruik ik de laatste jaren meestal een Marantz CD80: al een oudje, maar hij doet het nog prima. En hij klinkt "analoog".

Ook niet van de ònze? Vraagje, als 't nog even mag: zijn die Martin Logans van jou van het type Summit, of zijn het Spires?

Denk je dat convergerende reflecties vanuit de erker daar debet aan kunnen zijn? Min of meer, en grofweg, een brandpunt-werking? Kan het asymmetrische beeld mede worden veroorzaakt doordat er aan de linkerzijde sterkere akoestische koppeling van de luidspreker aan de wanden is? De luidspreker staat hier in een hoek, die als een hoorn werkt. Rechts van de rechter luidspreker is veel meer... laten we maar zeggen.. "vrij veld".

Met een (Nederlands!) Acoustical "All Balance" arm er op. De enige arm die op ruwe zee ook nog goed aftastte, dank zij de naaldkrachtregeling m.b.v. een spanveertje!

In de HifiVideoTest Koopgids van 1984 wordt als richtprijs ƒ 1.495,- opgegeven. (In de koopgids van 1981 wordt hij nog niet vermeld.)

Beste Hans, Diffusie (door de diffusers) èn demping (akoestische panelen of bijv. wollen moquet op raggelwerk aan de muren, wanden, deur en andere vlakken in de directe omgeving van de luidsprekers). Demping achter de bank heeft nauwelijks zin. Wat bestreden moet worden zijn de snelle, storende reflecties door secundaire & tertiaire geluidsbronnen in de buurt van de luidsprekers.

Hallo Vintage, Ach... het is ook al weer meer dan dertig jaar geleden! Wellicht verwar ik deze Denon MC-ingang met een andere. Ik heb de specs nog eens opgezocht*, en zag toen dat de de afsluitimpedantie van de MC-ingang 100Ω was. Vermoedelijk was dàt dan de reden, waarom ik destijds besloot een pre-pre met een ingangsimpedantie van 10Ω te gebruiken, voor mijn low-imp (2x2Ω) MC element: het zal naar mijn smaak wel niet (voldoende) lekker fris, sprankelend en open hebben geklonken. * http://audio-database.com/DENON-COLUMBIA/amp/pma-770-e.html Overigens vraag ik me af, wat die Rody van AudioClinic bedoelt met de "Denon Sound", waar hij in het algemeen niet van zegt te houden.. Want die "Denon Sound" is... Prima! Geweldig! Uitstekend! Wie daar iets tégen heeft, moet dringend zijn gehoor laten testen! (Niets voor niets gebruikte Z H John Bowers, voor demonstratie en evaluatie van zijn beste B&W luidsprekers - en voor directe A/B confrontatie met àlle andere luidsprekers, inclusief "full-range" electrostats - in zijn auditorium te Worthing, Denon versterker-apparatuur!) De voornaamste reden waarom ik een Denon versterkercombinatie in mijn riante woonruimte gebruik, is dat deze klinkt als een Vintage BuizenVersterker Combinatie uit de Gouden HiFi Jaren, maar dan zònder de beperkingen in aansluitmogelijkheden (CD, m.n.) daarvan en mèt een praktisch onbeperkte, onvervormde vermogensreserve.

Beste Martijn, Breedbandige diffusers zijn in dit geval niet nodig, omdat deze electrostaten in het Martin Logan tweewegsysteem alleen de hogere frequenties (> 320 Hz) weergeven. Voor effectieve demping van hogere frequenties over een groot oppervlak (d.z. alle omgevende wanden), om ongewenste (d.z. snelle & sterke, dus faseverstorende) reflecties te bestrijden, is wollen moquet op raggelwerk of acoustic panelling ongetwijfeld afdoende.* Juist bij lage frequenties zou een diffuser niét als reflector werken: volgens de golftheorie van Huygens (wèlluke ànderuh?) zouden juist die langere geluidsgolven er eenvoudig omheen spoelen zonder nieuwe beginpunten voor golven of golffronten te vormen a.g.v. interferentie. Bij hogere frequenties werkt de diffuser vermoedelijk juist heel goed: vooral wanneer (de punt van) die diffuser vlak achter het (bij uitstek: midden, op de verticale as van het) membraan wordt geplaatst. Vooral bij een doorsnede met convexe wangen ("als van een kloofbijl")** zou er dan absoluut geen sprake zijn van terugkaatsing, maar ook bij een ronde doorsnede zou deze zeer gering zijn: met name wanneer de zandgevulde, ronde pijp met bijvoorbeeld langharig wollen moquet o.i.d. was bekleed. * Met "afdoende" bedoel ik: optimaal, binnen de mogelijkheden van deze kale, harde, kleine ruimte (afmetingen & inrichting), de opstelling van de luidsprekers (veel te krap voor dit type) en hun afstralingskarakteristiek (dipool & sterk bundelend). Die mogelijkheden zijn t.a.v. goede geluidskwaliteit m.i. zeer gering, in verhouding tot de gedane financiële investeringen. De heer Plaatjesdraaier was in zijn kale, harde luisterruimte veel beter bediend geweest met een paar goede monopool-luidsprekers ("monitors"?) met veel kleinere hoog-spreiding (wellicht zelfs horn-loaded tweeters) of d'Appolito karakteristiek. ** Het komt mij, gezien de foto's, voor dat de heer Plaatjesdraaier ooit abusievelijk gekozen heeft voor een Martin Logan "Spire" luidsprekersysteem. Dit systeem heeft basluidsprekers met aluminium-conussen van 25 cm ø. Zulke luidsprekers zijn berucht om hun break-up in het vocale bereik. Cross-over is op 320 Hz, maar er is geen opgave van de filterhellingen. Nogal slordig, ja. Hoe dan ook: het systeem wisselt binnen het vocale bereik en zal vermoedelijk helaas veel fasevervorming opleveren. En de claim "non-resonance asymmetrical chamber format" is f*cking nonsense, I'm sorry to say. http://www.martinlogan.com/products/spire Wat een massa heeft, resoneert nu eenmaal. Asymmetrisch of niet. De hifi-vragen zijn alleen: hóe resoneert het? En hoe lang? Overigens: dat matras lijkt me een prima idee! Voor de heer Plaatjesdraaier zal het daarmee veel gemakkelijker worden zich bij de definitieve, hopelijk optimale, doch hoe-dan-ook akoestisch onontkoombare situatie neer te leggen...

Beste Carl, Dat lijkt me een zeer optimistische conclusie! Maar ja... Spido is meestal nogal pessimistisch, zegt men.

Beste Duck-Twacy, Nee, dat lijkt totáál niet op wat ik bedoel!

Beste Kappa7, Hé, wat leuk dat iemand anders ook al eens in die richting heeft gedacht. Alleen zijn deze stalen buizen kennelijk niet bedoeld als klankverspreiders/dempers, maar als stabilisatoren/voetstukverzwaarders. Zulke pijpen moeten wel goed gedempt c.q. gevuld worden, anders gaan ze meezingen. (Hoewel, dan zijn er vast wel weer klankgevoeligen die dat nog mooier vinden dan ècht.)

Beste Vintage, Is de MC-ingang wel "stil" genoeg? (Geen reuteltje hoorbaar?) Ik meen me te herinneren, uit een grijs verleden, dat ik destijds vanwege zo'n stoorgeluidje besloot die MC-ingang niet te gebruiken, maar een pre-pre op de MD-ingang.

Ik adviseerde ondermeer een klankverspreider (diffuser) vlak achter elk van de beide electrostaten te plaatsen, om snelle reflecties met hinderlijke looptijdverschillen t.o.v. het direct afgestraalde geluid (interferenties) te bestrijden. Het door de diffuser verstrooide geluid zou dan voor een belangrijk deel naar de dempende wanden worden gekaatst. Omdat het lot van akoestisch minder goed bedeelden mij zeer aan het hart gaat, heb ik nog even over die diffuser (klankverspreider) nagedacht. Als het erg moeilijk wordt om klankverspreiders van beton of gips te maken met een kloofbijl-achtige doorsnede en een hoogte die overeenkomt met die van de electrostaten, zou wellicht ook een ronde doorsnede goede resultaten kunnen opleveren. Een stuk gresbuis, of PVC-buis, bijvoorbeeld. Gevuld met zand, vanzelfsprekend. Als die buizen bekleed worden met dik tapijt, kunnen ze meteen ook als dempers van het problematische achterkantgeluid dienen. En... als krabpaal voor de poezen, natuurlijk. (Ongetwijfeld komt nu een melige forummer met het idee om deze palen te gebruiken als danspaal voor de geadviseerde stoeipoezen, maar gezien de onmiddellijke nabijheid van de electrostaten lijkt mij dat nogal riskant.)

Klasse, Thresold! Hoewel...wat "vervorming" betreft... Sommige "audiofielen" zijn er dòl op!